Luchtwachttoren Maashees open op Open Monumentendag

De gerestaureerde luchtwachttoren aan de Broekweg 2 in Maashees is op 9 en 10 september tijdens Open Monumentendag geopend van 11.00 tot 17.00 uur. De luchtwachttoren is in 1953 gebouwd als militaire uitkijktoren en was bedoeld om tijdens de Koude Oorlog vijandelijke, lees Russische, vliegtuigen te spotten die lager vlogen dan de radar kon waarnemen. 

In aansluiting op het thema van Open Monumentendag 2023 heeft een vijftal kunstenaars projecten ontwikkeld met de luchtwachttoren in Maashees als middelpunt. Met enkele aantrekkelijke, laagdrempelige activiteiten wordt beoogd dat doel te bereiken: word creatief samen met een kunstenaar en luister naar de oorspronkelijke luchtwachttorenwachters.

Open Monumentendag 2023 heeft als thema Levend Erfgoed. In aansluiting daarop staat tijdens dit weekend de typemachine centraal. Het gebruik van de typemachine kende hoogtijdagen in de jaren van de Koude Oorlog. Tot de jaren tachtig maakte de typekamer een belangrijk onderdeel uit van kantoren. Er was werk voor de typemachinefabrikant, de typemachinemonteur en de typiste. De uitvinding van de typemachine heeft sterk bijgedragen aan het financieel onafhankelijk worden van de vrouw. Met de opkomst van de tekstverwerkers in de jaren tachtig verdween de functie van typiste en een hele bedrijfstak die daar mee samenhing. In 2018 sloot in de Indiase stad Mumbai de allerlaatste fabriek in de wereld die nog typemachines maakte de deuren.

Een selectie uit de verzameling typemachines van een voormalig typemachinemonteur toont de grote diversiteit aan types schrijfmachine die in de loop der tijd zijn geproduceerd en gebruikt. Edelsmid Madelon Klippert maakt unieke sieraden als kunstwerkjes en presenteert enkele sieraden die de typistes, welverdiend gesierd zouden hebben. Frank Ritmeester is publicist, schrijft over voetbal en weet het oude Duitse voetbal op de juiste toon te typeren. Hij legt de bal op elf meter. Trudy Michels typt ter plekke en stuurt de tekeningen als vliegtuigjes het luchtruim in. Voor Erik van Maarschalkerwaard doet de toren dienst als luchtposterijenkantoor en krijgt het een tijdelijke transparante tegenhanger waarin een brief aan de toren wordt opgesteld: ‘Luchtwachttoren 8J2 is er voor al uw luchtpost’.

Als onderdeel van de kunstmanifestatie ‘In de schaduw van de tijd’ zijn van kunstenaar Eeltje de Vries een aantal tekeningen te zien, waaronder enkele schetsmatige visionaire ontwerpen die hij in de jaren zestig op papier zette. Vanuit de MCMR Luitenant-generaal Bestkazerne in Vredepeel zijn enkele luchtmachtofficieren aanwezig. Zij geven voorlichting over de werking van een radarsysteem en Stingers. Op educatieve borden is te zien hoe vliegtuigen te herkennen zijn.

‘Kijken, Luisteren, Doorgeven’, luidde het motto van het Korps Luchtwachtdienst, die deze militaire uitkijktoren tijdens de Koude Oorlog gebruikte om vijandelijke - lees Russische - vliegtuigen te spotten die lager vlogen dan de radar kon waarnemen. De luchtwachttoren ‘post Jacob 2’ is in 1953 gebouwd van prefab betonnen raatbouwelementen en is bijna 10 m hoog. De toren is in opdracht van Defensie ontworpen door architect M. Zwaagstra. N.V. Schokbeton in Kampen leverde de raatbouwelementen.

De toren maakte deel uit van een netwerk van 276 uitkijkposten, waarvan 139 torens, dat tussen 1951 en 1956 verspreid over het land werd aangelegd. Omdat vliegtuigen tot op 8 km hoorbaar waren, stonden de posten maximaal 16 km uit elkaar. Drie posten vormden samen een kring. Op het open platform van de toren speurden luchtwachters met een kijker en op het gehoor het luchtruim af op vliegtuigen. Richting en afstand van gespotte vliegtuigen werden bepaald met een peilinstrument, het luchtwachtinstrument. Waarnemingen werden per telefoon doorgegeven aan het luchtwachtcentrum in Eindhoven, dat in verbinding stond met het landelijke commandocentrum in Driebergen. De postcommandant van deze toren was Martinus Jansen, Tien de Post, uit Vierlingsbeek.

Door snellere vliegtuigen en verbeterde radar was het via oog en oor volgen van vliegtuigen begin jaren zestig nutteloos geworden. In 1964 werd het KLD daarom sterk ingekrompen en in 1968 opgeheven. Luchtwachttoren Maashees verloor zijn functie, maar bleef overeind en is nu een van de slechts negentien nog bestaande luchtwachttorens. De toren is nu particulier eigendom. In 2015 is enthousiast gewerkt aan het herstel ervan.

Meer info: www.luchtwachttorens.nl, www.erikvanmaarschalkerwaard.nl, www.studiomichels.nl, www.studioklippert.nl, www.openmonumentendag.nl